Ninh Bình – Từ bao đời nay, đan cói không chỉ là một nghề mưu sinh mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống của người dân đồng bằng Bắc Bộ. Tại Ninh Bình, đặc biệt là các xã như Kim Sơn, Yên Mô hay Yên Khánh, nghề đan cói truyền thống đang đứng trước bước ngoặt phát triển mới – hiện đại hóa sản xuất và mở rộng thị trường xuất khẩu, song song với việc gìn giữ giá trị truyền thống.
Nghề cũ – Hồn xưa còn đó
Làng nghề đan cói ở Ninh Bình hình thành từ hàng trăm năm trước, khi vùng đất ngập mặn Kim Sơn được khai hoang, trồng cói và phát triển nghề thủ công. Cói Ninh Bình nổi tiếng vì độ dai, mềm, màu sắc đẹp, thích hợp để làm nên những sản phẩm thủ công mỹ nghệ như chiếu, túi xách, thảm, hộp đựng, giỏ trang trí… Sản phẩm cói không chỉ phục vụ đời sống sinh hoạt người Việt mà còn ngày càng được ưa chuộng tại các thị trường quốc tế nhờ tính thân thiện với môi trường.
Tuy nhiên, như nhiều làng nghề truyền thống khác, đan cói Ninh Bình từng đối mặt với nguy cơ mai một do thiếu đầu ra ổn định, lao động trẻ rời làng, và quy trình sản xuất còn manh mún, phụ thuộc thủ công nhiều.
Đổi mới để hội nhập
Những năm gần đây, với sự vào cuộc của chính quyền địa phương và doanh nghiệp tư nhân, nghề đan cói ở Ninh Bình đang từng bước chuyển mình. Nhiều hợp tác xã, cơ sở sản xuất đã được thành lập theo hướng chuyên nghiệp hóa và liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp xuất khẩu. Các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ vốn vay, xúc tiến thương mại cũng góp phần tái sinh làng nghề.
Doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc định hình sản phẩm cói theo thị hiếu quốc tế. Thiết kế sáng tạo, sử dụng kết hợp các chất liệu tự nhiên như mây, tre, lục bình, cùng kỹ thuật đan hiện đại đã giúp sản phẩm cói Ninh Bình vươn tới các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU và Mỹ.
Hướng đi bền vững
Để phát triển làng nghề đan cói một cách bền vững, Ninh Bình đã tập trung vào ba trụ cột:
- Bảo tồn giá trị truyền thống: Không chỉ là sản phẩm, mỗi món đồ cói mang theo một câu chuyện, một kỹ thuật cổ truyền. Cần lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể cho nghề đan cói, tổ chức các lễ hội, không gian trình diễn nghề nhằm truyền lửa cho thế hệ trẻ.
- Chuyển đổi số và thương mại điện tử: Việc ứng dụng công nghệ trong thiết kế, sản xuất, quản lý đơn hàng và tiếp thị trực tuyến sẽ giúp mở rộng thị trường mà không cần phụ thuộc vào các chợ truyền thống hay thương lái.
- Phát triển vùng nguyên liệu và sinh kế: Khôi phục các vùng trồng cói tự nhiên, hỗ trợ nông dân canh tác theo hướng hữu cơ, kết nối vùng nguyên liệu với làng nghề, tạo chuỗi giá trị khép kín.
Đan cói không chỉ là một nghề – đó là tinh hoa của làng quê Việt. Với chiến lược đúng đắn và sự đồng lòng giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân, làng nghề đan cói Ninh Bình hoàn toàn có thể trở thành điểm sáng trong bản đồ thủ công mỹ nghệ thế giới. Không chỉ xuất khẩu sản phẩm, mà còn lan tỏa văn hóa, bản sắc Việt Nam ra toàn cầu.